پروانه موم خوار

پروانه موم خوار

مقدمه:

 پروانه يا بيد موم خوار شان هاي كلني هاي وحشي را كه به عللي از بين مي روند و قابهاي مومي انباري زنبورداران را مورد حمله قرار داده و با تخمگذاري و ايجاد لارو از شان هاي مومي به عنوان ماده غذايي استفاده مي نمايد. زنبورداران معتقدند كه بيد موم خوار باعث از بين رفتن كلني ها مي شود، اين پروانه قادر به انجام چنين كاري نيست بلكه تنها كلني هاي ضعيف شده در اثر عوامل مختلف و كلني هاي تلف شده يا فاقد ملكه را مورد حمله قرار مي دهد و قبل از اينكه زنبوردار متوجه ضعف كندو شود پروانه كار خود را انجام داده است.
لارو بيد موم خوار بعنوان طعمه در صيد ماهي ، بعنوان غذا در تغذيه دام مورد استفاده مي باشد و در تحقيقات علمي بيولوژيكي و حشره شناسي بسيار مورد نظر علاقمندان قرار داشته و نسبت به پرورش آن اقدام مي نمايند. بيد موم خوار در زنبورداري بعنوان آفت شناخته شده و تخمين زده شده كه سالانه 5 ميليون دلار به زنبورداران آمريكا خسارت وارد مي كند. بيد موم خوار بر خلاف نامش از موم تغذيه نمي كند بلكه از زوايد موجود بر روي قابهاي مومي تغذيه كرده و لذا قابهاي كهنه را ترجيح مي دهد.
پايه هاي مومي (برگه ها) بندرت توسط لاروهاي كوچك آلوده مي شوند ولي نمي توانند به مرحله بلوغ برسند. در عسل هاي شان لاروهاي جوان درست در زير در پوش حجره ها تونل حفر كرده و باعث مي شوند كه عسل ها نشت كرده و از جذابيت عسل كاسته شود. پروانه هاي ذيل به عنوان آفات محصولات زنبور شناخته شده اند:

از بين اين پروانه ها، بيد موم خوار بزرگ بيشترين آسيب را به زنبورستانها وارد مي آورد كه منجر به خسارت مادي و اقتصادي در هر سال مي شود. بدين منظور، بيولوژي اين آفت با دقت بيشتر مورد بررسي قرار مي گيرد. روش هاي مبارزه شناخته شده براي پروانه بزرگ معمولاً براي ساير پروانه هاي آفت محصولات زنبور عسل به كار مي رود.

بيولوژي:
گسترش جغرافيايي اين آفت به زنبوران عسل وابسته است. با توجه به ناتواني بيد موم خوار در تحمل سرما گسترش آن محدود مي شود. به اين دليل است كه حمله بيد موم خوار در مناطق مرتفع از شدت كمتري برخوردار است يا اصلاً‌رخ نمي دهد.
لارو آفت با تغذيه از موم ها، قابها را نابود مي كند. حشرة بالغ از موم تغذيه نمي كند ولي مي تواند همانند لارو برخي عوامل بيماريزاي زنبور عسل را منتقل كند(مثل لوك). مدفوع بيد موم خوار در كلني هاي مبتلا به لوك حاوي تعداد زيادي اسپور پاني باسيلوس لاروا (عامل لوك)مي باشد.
مراحل رشد:
اين پروانه داراي چهار مرحله رشد است شامل تخم، لارو، شفيره و حشرة بالغ. هنگامي كه درجه حرارت خيلي پايين بيايد يا غذايي موجود نباشد اين مراحل متوقف مي شود. لذا بسته به درجه حرارت و غذا اين مراحل مي تواند بين 6 هفته تا 6 ماه به طول انجامد. بر اساس منابع موجود اين آفت زمستان را در مراحل تخم، لارو يا شفيره سپري مي نمايد.

تخم:
پروانه ماده تخم ها را به صورت چند تايي در شكاف هاي كندو در جاي تاريك مي گذارد تا مانع دسترسي زنبوران شود. هر پروانه حدود300 تخم مي گذارد. تخم بعد از 8-5 روز تبديل به لارو مي شود،

لارو بيد موم خوار
لارو:
لاروهاي جوان بعد از خروج از تخم، در بين حجرات مومي خزيده بلافاصله شروع به تغذيه و توليد تونل هاي تغذيه اي ابريشمي بر روي موم ها مي نمايند. آنها در خوردن و رشد كردن ماهر هستند سرعت رشد مستقيماً به درجه حرارت و ميزان تغذيه بستگي دارد. در شرايط ايده آل وزن لارو هر روز به دو برابر افزايش مي يابد.گرماي متابوليكي حاصله از رشد سريع باعث افزايش درجه حرارت در پيله مي شود. لاروها داراي سرسياه رنگ و سه جفت پا مي باشند. لارو علاوه بر موم ناخالصيهاي موجود در آن از جمله پيله لاروهاي زنبور عسل، مواد دفعي زنبور و همچنين گرده موجود در حجرات مومي را مصرف مي كند. لاروهايي كه در موم خالص (قاب تازه) پرورش يابند رشدشان كامل نمي شود. قابهاي سياه و كهنه كه حاوي شفيره باشند بيشتر در معرض حمله هستند.

تونلهاي تغذيه اي ابريشمي

در پايان مرحله لاروي، لارو يك پيله ابريشمي محكم در محل مطمئني از قابهاي چوبي، يا در ديواره كندو يا در صندوق نگهداري قابها بدور خود ايجاد مي كند. معمولاً لارو پيله خود را در منافذ كندو مي بافد.
شفيره:
مرحله سوم يا شفيرگي مرحله واسط بين لارو و پروانه بالغ است. بعد از اينكه لارو به حد كافي از رشد رسيد در كف كندو يا روي قاب به دور خود يك پيله ابريشمي مي بافد كه به سختي به قاب يا بدنه كندو چسبيده است. پيله در حفره اي قايق مانند كه لارو در روي چوب ايجاد كرده قرار دارد. اين ضايعات در كندوها مدتها بعد از خروج پروانه باقي مي ماند. در داخل پيله ، لارو تبديل به شفيره گرديده و شفيره در عرض يك هفته و حداكثر در عرض 2 ماه به حشره بالغ تبديل مي شود.
حشره بالغ:
حشره نر اندكي كوچكتر از ماده است و با داشتن دالبر در لبه بالها از حشره ماده قابل تشخيص است. در كندوهاي آلوده مي توان مراحل مختلف رشد، تونل هاي ابريشمي بر روي قابها، مدفوع سياهرنگ و پيله هاي چسبيده به قابها را مشاهده نمود. اندازه حشره بالغ به تركيب غذا در مرحله لاروي و طول مراحل مختلف رشد بستگي دارد. ماده ها بين 4 تا 10 روز بعد از خروج از پيله شروع به تخمگذاري مي نمايند. به اين منظور پروانه هاي ماده در هنگام غروب و تاريكي تلاش مي كنند تا وارد كندو شوند. اگر كلني به حد كافي قوي باشد كه مانع ورود آن به كندو شود، بيد موم خوار تخم هاي خود را خارج از كندو و در شكاف چوبهاي آن خواهد گذاشت.
روش هاي كنترل بيد موم خوار
• لازم است تمامي كلني هاي زنبورستان از نظر جمعيت قوي نگهداشته شوند. (زنبور عسل خطرناكترين دشمن بيد موم خوار است).
• هرگز قابهاي مومي و موم ها در كندوهاي بدون جمعيت نگهداري نشوند.
• آلودگي هاي انگلي مخصوصاً واروا در زنبورستان كنترل شود.
• ضروري است بعد از حمله بيد موم خوار تخم هاي موجود در قابها حذف شوند. به اين منظور لازم است تونل هاي ساخته شده توسط آفت را با كاردك خراب نمود،با اين كار زنبوران به تخم ها دسترسي پيدا كرده و آن ها را از كندو خارج كنند.
ضروريست كه ذخيره غذايي كندو به طور منظم در طول فصول گرم بازديد و بررسي شوند. خلاصه روش هاي مبارزه با بيد موم خوار در جدول پيوست ديده مي شود.
روشهاي بيولوژيكي
اسپور باسيلوس تورنژنسيس
اين باكتري در سال 1911 كشف شد و سالها براي حفاظت از گياهان به كار رفته است. اين باكتري تحت عنوان محصول تجاري B-401 اختصاصاً براي مقابله با بيد موم خوار انتخاب شده است. باكتري اسپوري توليد مي كند كه حاوي سم يا توكسين است. زماني كه لارو اين اسپور را بلع مي كند توكسين آزاد گرديده و به ديواره روده آسيب وارد مي كندكه منجر به مرگ لارو مي شود. اين باكتري براي مهره داران(انسان و دام) و زنبوران عسل بي ضرر است و هيچ باقيمانده اي در موم يا عسل به جا نمي گذارد.
روشهاي شيميايي:
سولفور (دي اكسيد گوگرد SO2 ):
دو راه به كار گيري گوگرد شامل سوزاندن نوارهاي گوگرد و اسپري كردن گاز SO2 مي باشد. اين روش هنوز يكي از مؤثرترين روش هاي مبارزه با بيد موم خوار است. اين گاز خيلي فرار بوده و در چربي قابل حل نيست و به اين خاطر ضرر كمي براي زنبور، موم و عسل دارد. در صورت نياز به ضد عفوني كردن قاب ها توصيه مي شود بعد از برداشت آن ها از كندو، يك يا دو هفته منتظر مانده تا تخم هاي پروانه تبديل به لارو گرديده، سپس اقدام به درمان با گوگرد شود.( چونSO2 بر تخم هاي بيد موم خوار بي اثر است)
اسيد استيك
اسيد استيك تبخير مي شود و به فوريت تخم ها و پروانه ها را مي كشد. لاروها و مخصوصاً شفيره ها، مقاومت داشته و بايد براي مدت بيشتري در معرض اسيد استيك قرارگيرند. لذا بر خلاف روش قبل لازم است شانها را بلافاصله بعد از خارج كردن از كلني و قبل از تبديل تخم به لارو در معرض اسيد استيك قرار دارد.
اسيد فرميك
زنبورداران حرفه اي اسيد فرميك را براي مقابله با بيد موم خوار با موفقيت به كار مي گيرند. اثرات آن مشابه اسيد استيك است.

موادي را كه نبايد ديگر استفاده نمود:
1. پاراديكلروبنزن :(PDCB) در ايران استفاده از اين ماده مرسوم نيست، خطر زيادي در ايجاد باقيمانده در عسل و موم دارد. حد موجود 01/0 ميلي گرم در كيلوگرم است كه ممكن است افزايش يابد و كيفيت عسل را دچار مشكل سازد. اين ماده در غلظت بالا براي زنبوران سمي است. اگر قاب هايي راكه در معرض اين ماده قرار داده شده اند مستقيماً‌ از محل نگهداري بدون هوادهي، به كلني منتقل نمايند ممكن است باعث تلف شدن كلني شود. با توجه با يافته هاي بالا، به كارگيري PDCB در زنبورداري مناسبت ندارد و مصرف اين ماده ممنوع مي باشد.
2. فسفيد آلومينيوم: اين ماده به قرص گندم نيز مشهور است، از موادي است كه ديگر در زنبور داري جايي ندارد و استفاده از آن همانند PDCB غير مجاز و ممنوع مي باشد.

روش هاي مبارزه با بيد موم خوار